Το τραγούδι των βουνών Κωστής Παλαμάς (1859-1943)

Το χωριό μας, το Χαλίκι, αποτελείται από τέσσερις όμορφους οικισμούς: το Χαλίκι, τη Λαδικού, τη Δάφνη και τη Νεροσυρτή. Χτισμένο στην καρδιά των βουνών, είναι ένας τόπος γεμάτος φυσική ομορφιά και παράδοση. Εκεί μεγαλώσαμε, βλέποντας το φως του ήλιου να ξεπροβάλλει από την κορυφή της Τριανταφυλλιάς, και νιώσαμε το μεγαλείο της φύσης ανάμεσα στα βουνά όπως το Χαλίκι, το Ξεροβούνι, η Τούμπα, το Μάλοβούνι, ο Αη Λιάς και η Μηλιός. Στο βάθος ξεχωρίζει το Παναιτωλικό με την κορυφή του Καντηλάνου, θυμίζοντας την απεραντοσύνη της ορεινής Ελλάδας.

Το ποτάμι μας ξεκινάει από την καρδιά της Τριανταφυλλιάς, ενώνεται με πολλούς παραπόταμους και τον Νεροτσιάνικο, και σχηματίζει σιγά σιγά τον Φίδαρη. Αγναντεύοντας από τις κορυφές, φαίνονται οι βουνοκορφές της Πελοποννήσου, μέρος του Πατραϊκού Κόλπου και η λίμνη Τριχωνίδα με τον Αράκυνθο να δεσπόζει στο βάθος. Αυτή η θέα χαρίζει μια αίσθηση ελευθερίας και δέους, φέρνοντας κοντά τον άνθρωπο με τη φύση.

Ο χειμώνας στα βουνά μας είναι εξίσου μαγικός, ντυμένος στα λευκά. Το χιόνι σκεπάζει τα πάντα, κάνοντας το τοπίο να μοιάζει παραμυθένιο. Οι κορυφές αστράφτουν κάτω από τον ήλιο, και το σφύριγμα των ανέμων διαπερνά την ησυχία, φέρνοντας μαζί του τη δύναμη και την αντοχή της φύσης. Τα βουνά αντιστέκονται αγέρωχα στις καταιγίδες, αποδεικνύοντας τη διαχρονική τους ανθεκτικότητα.

Στα βουνά μας, που τόσο αγαπήσαμε, μαζεύαμε χαρούμενοι το μοσχομυριστό τσάι και τη ρίγανη, γεμίζοντας τις ψυχές μας με τη ζωντάνια και την ευλογία της φύσης. Οι βοσκοί, με την κάπα τους, ανέβαιναν το καλοκαίρι με τα κοπάδια τους, προσφέροντας ζεστή φιλοξενία, φωνές και τραγούδια που αντηχούσαν στα βουνά.

Στα βουνά αυτά χαράχτηκαν μονοπάτια που οδηγούσαν στην Ευρυτανία, μονοπάτια γεμάτα ιστορίες από μάχες, κλεφτολήμερα και αποκλείστρες, όπου οι κάτοικοι προσπαθούσαν να διαφύγουν από τους κατακτητές. Ο τόπος μας, γεμάτος μνήμες, δέος και παράδοση, αποτελεί τη ρίζα της ύπαρξής μας.

Μέσα από αυτές τις αναμνήσεις και τους δεσμούς με τη φύση, η σχέση μας με τα βουνά έγινε ιερή. Το ποίημα του Παλαμά μάς μεταφέρει στη μαγεία της ορεινής αυτής ζωής, εκφράζοντας τη βαθιά αγάπη και το δέος για τον κόσμο των βουνών, που είναι γεμάτος μυστήριο, ελευθερία και πνευματική ανύψωση.

Το τραγούδι των βουνών

Βουνά ψηλά, βουνά ισκιερά, βουνάγυμνά, βουνά πρασινισμένα,μικρός αν είμαι, αισθήματα τρανάγεννάτε μέσα μου και ταιριασμένα! 5Μιας εποχής πανάρχαιας, μιας χρυσής,σβηστής, με τρώγ’ η ενθύμηση κι η ελπίδα·μου φαίνεται, βουνά, πως είστε εσείςη πρώτη και η μεγάλη μου πατρίδα. Θαρρώ, σε τέτοια σκοτεινή εποχή,10κρυμμένη σε καιρών αγνώστων βάθη,κατέβ’ η ονειρεμένη μου ψυχήκαι φώλιασε στα ύψη σας κι εστάθη. Κι εστάθη κι έζησε με τους αϊτούς,με της γης τους πρωτόλουβους ανθρώπους,15με τους αγρίους και με τους δυνατούς,σ’ απάτητα λαγκάδια, σ’ άλλους τόπους. Γι’ αυτό καημοί δέρνουν εμέ κρυφοί,και στα πλευρά σας και στα μονοπάτια,σε καθεμιά σας ρίζα και κορφή20καθώς υψώνω προς εσάς τα μάτια. Κι αν είναι αλήθεια αυτό, και δεν πλανάκανένα μάγον όνειρον εμένα,—βουνά ψηλά, βουνά ισκιερά, βουνάπρασινωπά, γαλάζια, μαυρισμένα, 25βουνά, παιδιά γιγάντικα της Γης,βουνά ανυπόταχτα, βουνά αιώνια,που έχετε τη λαμπράδα της αυγήςγια χαμογέλιο, για στολή τα χιόνια, που χύνετε θυμό σας φλογερό30την αστραπή, το μαύρο νέφος θλίψη,και μίλημά σας το γοργό νερόπου με βοή κατρακυλά απ’ τα ύψη, που έχετε χίλιες γνώμες και καρδιές,κι αγάπη και χαρά και περηφάνια,35σαν τους ίσκιους σας και τις ευωδιές,σαν τα πουλιά, τ’ αγρίμια, τα βοτάνια, που έχετε τη δική μας τη ζωήκαι τα δικά μας έχετε πρωτάτα,και μοναχά σας λείπουν, κι είστε θεοί,40τα γεράματα· πάντα είστε με νιάτα! Βουνά των ξένων τόπων σκοτεινάπου γλυκοχαιρετίζεστε με τ’ άστρα,κρυφτά στην καταχνιά παντοτινά,άσωστα, απάτητα, άπαρτα σαν κάστρα, 45βουνά της γης αυτής ελληνικά,διάφανα, καθαρά, πελεκημένααπό τεχνίτη χέρια γνωστικάσα μετρημένα αγάλματα ένα ένα, που κρύβετε τα μάρμαρα λευκά50και μοσχομυρισμένα τα λουλούδια,και πιο γερά απ’ τις πέτρες, πιο γλυκάκι απ’ τους ανθούς τα κλέφτικα τραγούδια, κι από τα χαύνα πλήθη εσείς μακριά,σε χρόνια σκλαβωμένα, θαμπά κρυά,55θρέψατε εσείς του Γένους τη Θεά,την αιθεροπλασμένη Ελευθερία! Βουνά ψηλά, βουνά ισκιερά, βουνάμε δύναμες γιομάτα και με κάλληω! δώστε μου απ’ τη χάρη σας ξανά,60και κάμετέ με όμοιον μ’ εσάς και πάλι! Καθώς η πρώτη ακτίνα του ουρανούφωτίζει εσάς πριν φωτιστούν οι κάμποι,θέλω κι εγώ μες στο δικό μου νουτο φως το αληθινό να πρωτολάμπει. 65Από τα ύψη θέλω μαγικότον κόσμο και οι ματιές μου ν’ αντικρίζουν,του κόσμου τη βοή να μη γρικώ,και τ’ ανάξια πάθη να μη μ’ εγγίζουν. Και θέλω οι στοχασμοί μου καθαροί70να μένουν, σαν τα χιόνια στην κορφή σας,και να θυμάται πάντα η θλιβερήψυχή μου πως επλάστηκε αδερφή σας. Γιατί κλειστή η ψυχή μου σε κορμίμισό, σκυφτό, σ’ έν’ άρρωστο κουφάρι,75κι έχασε την ακράτητην ορμή,την ορμή που είχε απ’ το βοριά σας πάρει. Και σαν αϊτός που του έκοψαν κακοίκαι οι άνθρωποι τα δυο πλατιά φτερά τουκαι σέρνεται και πέφτει εδώ κι εκεί80και δείχνεται περίγελο άνω κάτου, έτσι πολλές φορές κι η ανθρωπινήψυχή, κι αν ζει κι αν χάνεται εδώ πέρακαι άπραγη και δειλή και ταπεινή,είναι γιατί τον έχασε τον αέρα 85τον πρώτο, γιατί ξέχασε κι αυτήαπό ποιό μέρος έφτασε, ποιό χέριτην οδήγησε πρώτο, είναι γιατίπού θα ξαναγυρίσει δεν το ξέρει. Ω! καν εσείς, βουνά ψηλά, βουνά90που μια φορά τον ήλιο επρωτοείδακάμετ’ εσείς, να μη σας λησμονάποτέ η ψυχή μου, ω πρώτη μου πατρίδα! Και κάμετε η θωριά σας να γεννάαισθήματα μεγάλα, ταιριασμένα,95σ’ εμένα το μικρό, ψηλά βουνά,με γιούλια και με ρόδα πλουμισμένα. Και κάμετε να ελπίζω πως θα ’ρθώ,μόλις ξεφύγω από τη φυλακή μουστα ύψη σας, να ξανανταμωθώ100μ’ εσάς, πατρίδα αληθινή δική μου!

Το ποίημα του Κωστή Παλαμά είναι ένας ύμνος στα βουνά, τα οποία συμβολίζουν την ελευθερία, τη δύναμη, την αγνότητα και την αιωνιότητα. Μέσα από τον λυρικό του λόγο, ο ποιητής εκφράζει βαθιά συναισθήματα νοσταλγίας, θαυμασμού και πνευματικής αναζήτησης. Η ανάλυση μπορεί να οργανωθεί στα εξής βασικά σημεία:

1. Θέμα του ποιήματος

Το ποίημα πραγματεύεται τη σχέση του ποιητή με τα βουνά, τα οποία αντιπροσωπεύουν:

• Την αρχέγονη καταγωγή του ανθρώπου.
• Την ελευθερία και την πνευματική ανύψωση.
• Τη φυσική και πνευματική δύναμη.
• Τη νοσταλγία για έναν ιδανικό κόσμο.

2. Δομή και περιεχόμενο

Το ποίημα χωρίζεται σε ενότητες που περιγράφουν διαφορετικές πτυχές της σχέσης του ποιητή με τα βουνά:

Α΄ Ενότητα (Στροφή 1-4: στίχοι 1-20)

• Θεματική: Τα βουνά ως πρώτη πατρίδα.
• Περιγραφή: Τα βουνά γεννούν δυνατά συναισθήματα στον ποιητή και συνδέονται με μια πανάρχαια, χρυσή εποχή.
• Συμβολισμός: Τα βουνά είναι φορείς μιας αρχέγονης μνήμης και μιας πνευματικής καταγωγής που ενώνει τον ποιητή με τη φύση.

Β΄ Ενότητα (Στροφή 5-9: στίχοι 21-55)

• Θεματική: Τα βουνά ως αιώνιοι γίγαντες.
• Περιγραφή: Περιγράφει τα βουνά ως παντοτινά, αγέραστα και θεϊκά, με δυνάμεις που ξεπερνούν την ανθρώπινη υπόσταση.
• Συμβολισμός: Εκφράζει τη σύγκριση μεταξύ της ανθρώπινης θνητότητας και της αιωνιότητας των βουνών.

Γ΄ Ενότητα (Στροφή 10-13: στίχοι 56-85)

• Θεματική: Τα βουνά ως φύλακες της ελευθερίας.
• Περιγραφή: Συνδέει τα βουνά με την Ελευθερία και την εθνική αναγέννηση, ιδιαίτερα στην ελληνική ιστορία.
• Συμβολισμός: Αναδεικνύει την αγωνιστικότητα και το πνεύμα ελευθερίας που συνδέονται με τα βουνά.

Δ΄ Ενότητα (Στροφή 14-18: στίχοι 86-100)

• Θεματική: Η επιθυμία επιστροφής στα βουνά.
• Περιγραφή: Ο ποιητής εκφράζει την επιθυμία να ξαναβρεί την πνευματική του ελευθερία στα ύψη των βουνών.
• Συμβολισμός: Τα βουνά γίνονται η αληθινή πατρίδα της ψυχής του, ένας χώρος πνευματικής ανάτασης.

3. Ερμηνεία και συμβολισμοί

• Τα βουνά: Συμβολίζουν την πνευματική ανάταση, την ελευθερία, τη φύση και την αιωνιότητα.
• Η ψυχή: Η ανθρώπινη ψυχή παρομοιάζεται με αετό που έχει χάσει την ελευθερία και την ορμή του.
• Η ελευθερία: Παρουσιάζεται ως η ύψιστη αξία, εμπνευσμένη από τα βουνά, που υπερβαίνουν την ανθρώπινη θνητότητα.
• Η πατρίδα: Τα βουνά συμβολίζουν την πνευματική και αρχέγονη πατρίδα του ανθρώπου.

4. Τεχνική ανάλυση

• Μέτρο και ρυθμός: Το ποίημα είναι γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, προσδίδοντας λυρισμό και μελωδικότητα.
• Εικόνες: Οι περιγραφές των βουνών είναι πλούσιες σε αισθητικές εικόνες, ζωντανεύοντας τη φύση με μεταφορές και προσωποποιήσεις.
• Σχήματα λόγου:
  • Μεταφορές: «βουνά, παιδιά γιγάντικα της Γης».
  • Προσωποποιήσεις: «Μου φαίνεται, βουνά, πως είστε εσείς / η πρώτη και η μεγάλη μου πατρίδα».
  • Επανάληψη: «Βουνά ψηλά, βουνά ισκιερά, βουνά».

5. Μηνύματα του ποιήματος

• Η ανάγκη του ανθρώπου να επανασυνδεθεί με τη φύση.
• Ο πόθος για πνευματική ελευθερία και καθαρότητα.
• Η διαχρονική αξία των βουνών ως πηγή έμπνευσης, δύναμης και εθνικής υπερηφάνειας.

Το ποίημα του Παλαμά είναι ένα έργο πλούσιο σε εικόνες και συναισθήματα, που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, το φυσικό με το πνευματικό, και το ατομικό με το συλλογικό.

Α. Κ. Ρ.

ΠΗΓΗ: Το ποίημα το αντιγράψαμε από:https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=7&text_id=1268