Η Δικαιοσύνη ως Αρετή

Από τις τέσσερις μεγαλύτερες αρετές που διακρίνουν τον άνθρωπο – τη φρόνηση, τη σωφροσύνη, την ανδρεία και τη δικαιοσύνη – η τελευταία θεωρείται η πιο σπουδαία. Όπως αναφέρει ο Θέογνις, «Ἐν δὲ δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσα ἀρετή ἐστιν», τονίζοντας ότι η δικαιοσύνη συμπεριλαμβάνει όλες τις αρετές.

Σύμφωνα με τον περίφημο νομομαθή Ουλπιανό, «δικαιοσύνη είναι η σταθερή και συνεχής θέληση να αποδίδεται στον καθένα αυτό που του ανήκει». Με άλλα λόγια, η δικαιοσύνη έχει σκοπό την προστασία του δίκαιου και την απόκρουση του άδικου.

Η σημασία της δικαιοσύνης υπήρξε πρωταρχική για την πορεία του ανθρώπινου γένους. Από την εποχή που ο άνθρωπος εγκατέλειψε την απομόνωση και εντάχθηκε στην οργανωμένη κοινωνία, αντιλήφθηκε ότι η συμβίωση δεν θα μπορούσε να είναι ομαλή χωρίς τη θέσπιση κανόνων και νόμων. Έτσι, η έννοια του δικαίου έγινε το θεμέλιο μιας καλά οργανωμένης κοινωνίας, εξασφαλίζοντας την ελευθερία του ατόμου χωρίς να καταπατά την ελευθερία των άλλων.

Ωστόσο, η απλή ύπαρξη νόμων δεν αρκεί. Χωρίς την εφαρμογή τους, δηλαδή χωρίς τη δικαιοσύνη, δεν θα μπορούσε να υπάρξει κοινωνική πρόοδος. Η δικαιοσύνη επιβάλλει το σεβασμό στη ζωή, την περιουσία, την τιμή και την ελευθερία του ατόμου. Η ορθή απονομή του δικαίου διατηρεί την κοινωνική ισορροπία και συμβάλλει στην κοινωνική ευημερία.

Η αληθινή ευδαιμονία προέρχεται από τη δικαιοσύνη, ιδιαίτερα όταν αυτή προέρχεται από την ελεύθερη βούληση των ατόμων και όχι από τον φόβο της τιμωρίας. Η δικαιοσύνη τότε γίνεται έκφραση μιας άλλης σπουδαίας αρετής, της αγάπης. Όπως λέει η λατινική ρήση, "Dura lex, sed lex" (Σκληρός ο νόμος, αλλά νόμος), ωστόσο, όταν ο νόμος εφαρμόζεται με αγάπη και πειθώ, τα αποτελέσματά του είναι πιο σταθερά και αποδεκτά.

Αν δεν υπήρχε η δικαιοσύνη, η κοινωνία θα μετατρεπόταν σε ζούγκλα, όπου οι ισχυροί θα καταπίεζαν τους αδύναμους, και η ανθρώπινη ύπαρξη θα ήταν αβέβαιη. Όπως αναφέρει ο Κικέρων, «Άκρα δικαιοσύνη, άκρα αδικία». Για να υπάρχει κοινωνική γαλήνη, οφείλουμε να σεβόμαστε τη δικαιοσύνη και να συμμορφωνόμαστε με τους νόμους.

Η λέξη «δικαιοσύνη» έχει πολλές έννοιες και εκφάνσεις. Στον ηθικό τομέα, δικαιοσύνη είναι η στάση εκείνου που συμπεριφέρεται δίκαια απέναντι στους άλλους, αναγνωρίζοντας ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Στη νομική έννοια, αποτελεί την εφαρμογή του θεσπισμένου δικαίου.

Η δικαιοσύνη, ως ιδέα, θεωρήθηκε από την αρχαιότητα ένα από τα βασικότερα αγαθά, συνδεδεμένη με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την αρετή. Ο Πλάτωνας τη χαρακτήρισε επιστήμη, υποστηρίζοντας πως «πάσα επιστήμη χωριζομένη της δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία, ου σοφία φαίνεται». Ο Σωκράτης τόνιζε ότι μια πολιτεία στην οποία δεν εφαρμόζονται οι δικαστικές αποφάσεις, δεν μπορεί να επιβιώσει. Οι Στωικοί την κατέταξαν στις τέσσερις θεμελιώδεις αρετές: σύνεση, δικαιοσύνη, ανδρεία και εγκράτεια.

Η δικαιοσύνη, ως ηθική έννοια, στηρίζεται στην ελευθερία του ανθρώπου και όχι στον εξαναγκασμό. Όπως ανέφερε ο Αριστοτέλης, «η δικαιοσύνη είναι η κοινή πηγή όλων των αρετών». Απελευθερώνει τον άνθρωπο από την υποταγή και του επιτρέπει να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του. Ο Κοραής έλεγε πως «μόνη η δικαιοσύνη φέρει την ελευθερία, τη δύναμη και την ασφάλεια».

Όπως καταλήγει ο Πλάτωνας, «Πόλεις στις οποίες οι πολίτες υπακούουν στους νόμους, ευημερούν και είναι ανίκητες στον πόλεμο». Συνεπώς, η δικαιοσύνη δεν είναι απλώς μια αρετή, αλλά η βάση κάθε πολιτισμένης κοινωνίας.

Α Κ Ρ

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:https://aegeanews.gr/news/fimes/464847/dikaiosyni-stin-archaia-grafei-vasilis-chatzivasileiou/